زمانی که به موضوع آموزش خبرنویسی میپردازیم، ممکن است تصور کنیم که خبرنویسی تنها به بیان وقایعی که در جامعه اتفاق میافتد، محدود میشود؛ اما باید در نظر داشته باشیم که تنها رخدادها نیستند که مخاطب را به سمت خبر جذب میکنند. نوشتن یک خبر نیازمند رعایت اصول و قواعدی است که روزنامهنگاران در طول سالها به آنها پرداختهاند. رعایت این اصول به ساختارمند شدن متن خبر کمک میکند. نکته جالب این است که ما به طور ناخودآگاه از این ساختارها در خبرها استفاده میکنیم، زیرا این ساختارها برای ایجاد یک خبر معتبر ضروری هستند. با این حال، نویسنده حرفهای باید با این قواعد و نکات خبرنویسی آشنا باشد و با بررسی مفاهیم مرتبط، بهطور آگاهانه از آنها در نوشتههای خود بهرهبرداری کند. در ادامه همراه ما باشید تا نکات کاربردی را به شما آموزش دهیم.
پیش از آنکه به بیان این قواعد بپردازیم، لازم است با انواع خبر آشنا شویم:
خبرها طبق مفاهیم خبرنویسی و کاربردی که دارند به دو قسم تقسیم میشوند:
سختخبرها بر رویدادها تمرکز دارند و از عناصر ششگانهی خبری (چه کسی، چه چیزی، کجا، چه وقت، چطور، چرا) استفاده میکنند. در این شیوه از خبرنویسی، اعتبار و فایدهی خبر ۷۲ ساعته است. به عبارتی گذشتهی نزدیک، حال و آیندهی نزدیک. چهبسا گاهی فایدهی آنها تا روز انتشار دوام بیاورد و منقضی شوند.
برای نوشتن سختخبر باید به نکات زیر توجه داشت:
مثال غلط: در جلسهی امروز شورای شهر کرج گفته شد شهرداری وظایف خود را به خوبی انجام نمیدهد.
مثال درست: ناصری، عضو شورای شهر کرج امروز در جلسهی این شورا اظهار نظر کرد که شهرداری وظایف خود را خوب انجام نمیدهد.
«به اعتقاد جمشید مشایخی، شهرداری تهران میتواند در گستردگی و کیفیت بالای برگزاری جشنوارهی تئاتر بانوان و همچنین هنر نمایش موثر واقع شود.
جمشید مشایخی بازیگر پیشکسوت تئاتر، سینما و تلویزیون با اعلام این مطلب به خبرنگار صدای عدالت گفت: «آثار شرکتکننده در هشتمین جشنوارهی تئاتر بانوان باید از شرایطی برخوردار شوند که علاوه بر اجرا در جشنواره، امکان اجرای عمومی نیز داشته باشند.»
مشایخی افزود: «آثار نمایشی شرکتکننده در جشنوارهی تئاتر بانوان در صورتی میتوانند مفید واقع شوند که علاوهبر شرکت در جشنواره، برای عموم مردم نیز به نمایش گذاشته شوند. تا اقشار مختلف مردم بتوانند از پیام این آثار استفاده کنند.»
این بازیگر پیشکسوت خاطرنشان کرد: «شهرداری تهران در گستردگی و کیفیت بالای برگزاری جشنواره تئاتر بانوان میتواند موثر واقع شود، چرا که عملکرد شهرداری نشان داده که افرادی علاقهمند و عاشق هنر نمایش هستند. از سویی دیگر امکاناتی که در اختیار شهرداری است میتواند تا حد زیادی به مطلوبیت جشنوارهی تئاتر بانوان کمک کند.»
مشایخی در پایان گفت: «بانوان هنرمند نیز همچون مردان هنرمند توانمندیهای بالایی دارند، بنابراین باید به ایشان نیز توجه شود و معتقد بود که زنان نیز مخلوقات کامل خداوند هستند.»
هشتمین جشنوارهی سراسری تئاتر بانوان به همت معاونت هنری و مدیریت هنرهای نمایشی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران و با مشارکت مدیریت فرهنگی منطقه ۳ سازمان فرهنگی شهرداری تهران همزمان با سالروز ازدواج حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه زهرا(س) در سالنهای تئاتر شهر، تالار هنر، تماشاخانه مهر، خانه نمایش، تالار محراب و فرهنگسراهای ارسباران، اندیشه، بهمن و خانواده برگزار میشود.
اخبار و اطلاعات جشنواره در پایگاه اینترنتی www.banovantheater.bligfa.com در دسترس است.
در بررسی مفاهیم خبرنویسی، نرمخبرها بر خلاف سختخبرها از رویداد فاصله میگیرند و به ما میفهمانند که رویداد همچنان ادامه دارد. نرمخبرها بیشتر بر عناصری مثل چه کسی؟(Who) و چگونه؟(How) تکیه دارند. نرمخبرها تاریخ انقضا ندارند و فایده خبری آنها تا مدت طولانی باقی میماند. شاخصهی اصلی نرمخبر، انعطافپذیر بودن آن است. به این صورت که خبرنویس میتواند متن خبر را به صورت داستانی بنویسد، نگاهی تحلیلگرایانه به موضوع داشته باشد و از منابع متعددی استفاده کند. این در حالی است که سختخبرها چنین انعطافی را در اختیار خبرنویس قرار نمیدهند. به طور کلی میتوان گفت که بسیاری از موارد ممنوع در سختخبر، در نرمخبر میتوانند به کار بروند.
عناصر سازندهی نرمخبر عبارتند از:
مثال زیر نمونهای از نرمخبر از سایت همشهری است:
خونین ترین روز بغداد
پیامی از اینترنت؛ رنگی از واقعیت
من در پایتخت عراق بودم، در قلب خونینترین روز بغداد. هجده عراقی در آتش انفجار سوختند و نمیدانم چند مجروح را از میانه راه بیمارستان به گورستان شهر بردهاند.
عبدالقادر سمیر ۶۳ ساله که شیشههای رستورانش در اثر انفجار فروریخته دربارهی این انفجار که ساعت ۱۱:۱۰ دقیقه صبح شنبه در ضلع شرقی میدان تحریر بغداد رخ داد، میگوید: «صدای فریادها، شوک انفجار را بیشتر کرد و من خودم چند مجروح را قبل از اینکه آمبولانسها برسند با کمک مردم به بیمارستان فرستادیم.»
«هدف اصلی این انفجار یک کاروان نظامی بوده است.» این را سخنگوی سفارت آمریکا در بغداد میگوید که به ماشین محکومیت تبدیل شده است. او دقایقی پس از انفجار، این بمبگذاری را محکوم کرد.
از هنگام تشکیل دولت جدید عراق، این کشور دستخوش موج حملات انتحاری بوده و در جریان این حملات تاکنون دستکم ۳۷۰ نفر کشته و صدها نفر مجروح شدهاند.
«برادران شما از سازمان القاعده، یک خودروی بمبگذاری شده را در میدان تحریر در بغداد قرار دادند که منجر به انهدام چند خودرو اشغالگران و هلاکت شماری از نظامیان آنان شد.»
این سطور از بیانیهای است که از سوی گروه تروریستی ابومصعب الزرقاوی در یک پایگاه اینترنتی منتشر شده و خبرگزاری فرانسه آن را از دبی مخابره کرده است. برای دستگیری ابومصعب الزرقاوی ۲۵ میلیون دلار جایزه تعیین شده است.
اما بشار الحسن عضو سازمان پزشکان بدون مرز و پزشک بیمارستانی که چندتن از مجروحان در آن بستری شدهاند، میگوید: «تا به حال در چند کانون بحرانی جهان بودهام، اما این قدر فاجعه پیاپی را در هیچ کجا ندیدهام.»
راجر نواک، تحلیلگر امور خاورمیانه میگوید: «اگر چه کارشناسان مشغول بررسی این نکته هستند که انفجار کار عوامل وفادار به دولت سابق صدام بوده یا پیکارجویان اسلامگرایی که احتمالاً با شبکه القاعده به رهبری اسامه بن لادن در ارتباط هستند، اما نوع انتخاب اهداف، خلاقیت در طراحی و اجرای عملیات انفجاری که با استفاده از وسائل مختلف صورت میگیرد؛ شماری از صاحبنظران را به اندیشهی احتمال دست داشتن دخالت خارجی واداشته است.»
اگر چه هر حدس و گمانی در این زمینه میتواند رنگی از واقعیت به خود بگیرد، اما نباید از نقش شماری از اتباع سعودی و دیگر پیکارجویان اسلامگرا گذشت که به شکل فزایندهای وارد عراق میشوند، تا علاوه بر فرار از پیگرد قضایی در کشورهای خود، به صف نیروهای جهادی بپیوندند که عراق را جبهه جدیدی برای جهاد علیه آمریکا یافتهاند.
باور کنیم که انفجار امروز باید در تاریخ بغداد دفن شود و به آینده کشانده نشود. آیا عراقیها در معیارهایشان تجدید نظر خواهند کرد؟
یک خبر از چهار جزء تشکیل شده:
از مهمترین نکات نوشتن خبر تیتر خبر است. تیتر عبارتی است که به منظور جلب توجه مخاطب پیش از عنوان و به صورت مستقل نوشته میشود. تیترها سه نوع هستند:
این نوع از تیتر در یک سطر نوشته میشود و بهتر است که با یک فعل تمام شود.
مثال: بازی شهرآورد این هفته لغو میشود.
روتیتر به جملهای گفته میشود که خبرنویس آن را پیش از تیتر اصلی ذکر میکند. روتیتر، کاملکنندهی معنای تیتر اصلی است.
مثال: در پی مناقشات دیروز مجلس
نماینده اراک استعفا داد.
زیرتیتر جملهای است که بعد از تیتر اصلی و قبل از لید خبر نوشته میشود و خلاصهای از نکات مهم خبر را در بر دارد.
مثال: زلزله بیسابقه منجیل را درهم کوبید
استانداری گیلان شمار آسیبدیدگان را بیش از سههزارنفر برآورد کرد.
یک تیتر مناسب باید از ویژگیهای زیر برخوردار باشد:
دو جملهی آغازین خبر به لید اختصاص دارد.
لیدها حکم قلاب را دارند به همین خاطر بایستی جذاب نوشته شوند. در بررسی مفاهیم خبرنویسی متوجه این موضوع میشویم که مخاطب با خواندن لیدِ خبر تصمیم میگیرد خبر را رها کند یا به خواندن آن ادامه دهد. از این رو باید این دو جمله بتوانند مضمون کل خبر یا دست کم بخش مهمی از آن را به مخاطب برسانند تا اگر مخاطب خبر را رها کرد، باز هم از مضمون آن خبر مطلع شده باشد. در اهمیت این موضوع همین بس که برخی معتقدند اگر لید مناسبی بنویسید، بقیهی خبر خودش میآید.
از نکات نوشتن خبر لازم است بدانید وظیفهی مهم دیگری که لیدها بر عهده دارند تعیین زاویهی مناسب برای ورود به خبر و مشخص کردن لحن و موضوع خبر است. میتوان گفت که تعیین زاویهی مناسب، سختترین چالشی است که خبرنویسها پیشروی خود دارند چون بهانهی شما برای ورود به متن خبر است.
اما برای آن که بتوانیم لید خوبی بنویسیم، بایستی انواع آن را بشناسیم:
برای نوشتن این نوع از لید، عناصر ششگانهی خبرنویسی را در نظر بگیرید:
لید «چه کسی»: که نام عامل واقعه در آن ذکر میشود.
مثال: رییس جمهور با بازنشستگان آموزشوپرورش دیدار کرد.
لید «چه»: که موضوع واقعه در آن مطرح میشود.
مثال: قیمت مسکن در کلانشهر افزایش یافت.
لید «کجا»: که مکان واقعه در آن ذکر میشود.
مثال: تهران بار دیگر شاهد اقدامی تروریستی بود.
لید «چه وقت»: که دربردارندهی زمان واقعه است.
مثال: امروز بازار بورس ریزشی بیسابقه را تجربه کرد.
لید «چرا»: که علت رخدادن واقعه را دربر دارد.
مثال: ریزش کوه، جادهی هراز را مسدود کرد.
لید «چگونه»: که توصیف واقعه است.
مثال: زلزلهزدگان با استفاده از هلیکوپتر نجات یافتند.
در این نوع از لید، استنباط و برداشت شخصی خبرنویس از رویداد مطرح میشود. در این نوع از لید چون احتمال نظر جانبدارانه بالاست، خبرنویسی باید احتیاط کند و برداشتی مطابق با واقعیت بنویسد.
مثال: آمریکا در برابر موج اصولگرایی اسلامی شکست خواهد خورد.
لید تکموضوعی همانطور که از نامش پیداست، تنها به تشریح یک موضوع میپردازد و خود سه نوع دارد:
لید مستقیم: رییسجمهور از عملکرد کابینه انتقاد کرد.
لید عمقی: رییسجمهور به خاطر آن که کابینه در دوران کرونا نتوانسته بودند اقدامت لازم را انجام دهند، انتقاد کرد.
لید تشریحی: مارکوس فرماندهی چریکهای زاپاتیستای مکزیک در حالی که چهرهی خود را با نقاب پوشانده بود و فقط چشمان سیاهرنگش پیدا بود، با مشتهای گرهکرده و صدایی که از شدت خشم میلرزید، اعلام کرد که ما با پیمان «نفتا» مخالفت خواهیم کرد. او در حالی که مشت گرهکردهاش را بالا نگه داشته بود، گفت نبرد ما ادامه خواهد داشت.
در لیدهای تلفیقی، چند موضوع و مضمون مختلف به صورت تلفیقی و متراکم در کنار یکدیگر فهرست میشوند. اکثر خبرنویسهایی که از این لید استفاده میکنند، از عناصر چه کسی، کجا، چه چیزی و چه وقت بهره میبرند. در نوشتن این نوع از لید مراقب باشید تا موضوعها طولانی نشوند.
مثال: رییسجمهور امروز در کنفرانس مطبوعاتی خود علل افزایش بهای نفت، افزایش سقف بودجه و تغییر دو وزیر را اعلام کرد.
لید پرسشی، لیدی است که با پرسش مطرح میشود.
مثال: آیا بالاخره آلودگی تهران تمام میشود؟
این نوع از لید، پیشینهی خبر را در بر دارد.
مثال: سه سال پیش بود که زلزلهای شش ریشتری خانههای کرمانشاه را نابود کرد و مسئولان اکنون از ساختن خانههای جدید خبر میدهند.
در لیدهای اینچنینی، یک نقل قول به صورت کامل یا بخشی از آن بیان میشود.
مثال: «واشنگتن کماکان به حضور نظامی خود در جهان ادامه میدهد.» وزیر خارجه ایران با اعلام این مطلب افزود…
خبرنویس وقتی از این لید استفاده میکند که بخواهد تعارض موجود در خبر را به خواننده بفهماند.
مثال: رییسجمهور آمریکا از دموکراسی حرف میزند، ولی دستور حمله به سیاهپوستان را صادر میکند.
همانطور که از عنوان پیداست، این نوع از لید مضمون غیرمعمولی دارد.
مثال: پرنده کوچولوی دریایی، پرواز بویینگ غولپیکر را مختل کرد.
همانطور که در نکات نوشتن خبر گفتیم، مهمترین وظیفهی لید جلب نظر مخاطب است، به همین منظور در نظر داشتن توصیههای زیر میتواند به شما کمک کند تا لید بهتری بنویسید:
مثال غلط: دونالد ترامپ رییسجمهور آمریکا از پذیرش اتهامات وارده سر باز زد.
مثال درست: دونالد ترامپ از پذیرش اتهامات وارده سر باز زد.
اما اگر عامل رویداد برای مخاطب شناختهشده نیست، به ذکر عنوان او اکتفا میکنیم.
مثال غلط: مجید اوجی شهردار منطقه ۵ بزرگراه جدید شمال تهران را افتتاح کرد.
مثال درست: شهردار منطقه ۵ بزرگراه جدید شمال تهران را افتتاح کرد.
حال گاهی اوقات فرد مشهور نیست ولی عملکرد او مهم است. در این صورت عملکرد را به عنوان لید قرار میدهیم.
مثال: سه کودک از زیر آوار بیرون کشیده شدند.
مثال: لندن دیشب شاهد تظاهرات بود.
مثال: ۲۰ ماه پس از کودتای نافرجام مسکو، محاکمه عوامل کودتا بالاخره از امروز آغاز شد.
نکته دیگر اینکه به هنگام استفاده از عنصر زمان، از اشارهی دقیق به ساعت بپرهیزید.
مثال غلط: در ساعت ۲:۳۴ بامداد، تهران شاهد زلزلهای دیگر بود.
مثال درست: بامداد گذشته، تهران شاهد زلزلهای دیگر بود.
مثال: نظم نوین جهانی رسماً مرده است.
مثال غلط: رییسجمهور روسیه در سازمان ملل سخنرانی کرد.
مثال درست: رییسجمهور روسیه رقابت تسلیحاتی را خطرناک خواند و …
مثال: رییسجمهور امروز از پروژههای ساختوساز مسکن مهر دیدن کرد.
در آموزش خبرنویسی یاد میگیریم که بدنهی خبر شما مشروح آن چیزی است که در لید به آن اشاره کردهاید. یک خبر در این بخش باید به پنج پرسش اساسی پاسخ بدهد:
عامل رویدادی که در حال نگارش آن هستید چه کسی بوده؟ چه کسی اتوبان را افتتاح کرده؟ چه کسی کنسرت برگزار کرده؟ چه کسی فلان کتاب را نوشته؟ در این مورد بایستی نام عامل رویداد، کامل و با توجه به نوع خبر نوشته شود.
رویدادی که خبر قرار است به آن بپردازد چه نوع عملی است؟ آیا یک کنسرت موسیقی است؟، یک اقدام تروریستی یا یک اظهار نظر سیاسی؟
رویداد کجا رخ داده است؟ مکان آن را مشخص کنید.
رویدادی که به آن اشاره شده در چه تاریخ رخ داده یا قرار است چه زمانی رخ بدهد؟
این رویداد به چه دلیل رخ داده؟ با جواب دادن به این سوال، مخاطبان پی میبرند که چرا باید از موضوع خبر اطلاع داشته باشند.
از اساسیترین نکات نوشتن خبر، قسمت پایانی متن شماست. پایانبندی خبر به سبکی که برای نوشتن خبر برمیگزینید بستگی دارد. اگر سبک نرمخبر را برمیگزینید، باید انتهای آن به ابتدایش برگردد. ولی اگر سبک سختخبر را برمیگزینید، کماهمیتترین نکته در پایان خبر قرار میگیرد.
رسانهها موجهایی بودند که با ورودشان به دنیا، محدودیتهای مکانی و مسافتی روزنامهها را با خود بردند. خبرنویسی هم از این تغییرها مستثنی نبود. از این رو برای خبرنویس امروزی ضروریست که با رسانهها و شبکههای اجتماعی آشنایی بالایی داشته باشد تا از طریق امکاناتی که این شبکهها در اختیارش قرار میدهند با سرعت بیشتری پیش برود. با وجود چنین فضاهایی نوشتن و انتشار خبر به مقدار چشمگیری آسان شده است. دیگر نیازی نیست در سرما و گرما، روزها به دنبال انتشار خبر باشیم. بلکه میتوان با یک کلیک ساده، خبر را به انتشار رساند.
اما ناگفته نماند که این فضا جدا از تمامی فایدههایی که داشته، موانعی را هم برای خبرنویسان ایجاد کرده است. نخست آنکه معیارهای خبرنویسی در فضای اینترنت متفاوت از فضای روزنامههاست. صفحات روزنامه به خاطر حالت ایستایی که دارند باعث میشوند تا مخاطب نتواند از آنها عبور کند. ولی در فضای اینترنت گذشتن از روی خبرها خیلی آسان است.
دوم آن که تشخیص منبع خبری درست و موثق در فضای رسانهها برای مخاطبان کمی دشوار شده است. از سویی دیگر رسانههای نادرست هم از این شرایط سوء استفاده میکنند و این موضوع به خبرنویسی و خبرنویسان ضربهی جبران ناپذیری وارد میکند.
اکنون که با انواع خبر و نحوهی نگارش آنها آشنا شدیم، نوبت آن است که به برخی از توصیههای مهم در آموزش خبرنویسی بپردازیم:
یونس شکرخواه در کتاب خبرنویسی مدرن مینویسد:
«مثل آدمهای خسیس که به سختی پول خرج میکنند، ما هم باید در استفاده از واژهها خست به خرج بدهیم. البته تکرار میکنم که رعایت اقتصاد واژهها هرگز به مفهوم قربانیکردن اطلاعات و لطمهزدن به فضای خبر نیست.»
نمونههای زیر مثالهایی از رعایت اقتصاد واژگان هستند:
به منظور این که = تا
در حال حاضر = اکنون
علیرغم این نکته که = اگر چه
با توجه به این موضوع که = زیرا
برای آشنایی بیشتر با شیوهی درست نگارش و کوتاهنویسی پیشنهاد میکنیم مقالهی زیر را مطالعه کنید: آموزش ویرایش و ویراستاری | ۱۵ گام تا یادگیری درستنویسی و ویرایش
در معرفی صدها کتاب آموزش نویسندگی میتوانید منابع و عناوین کتابهایی را پیدا کنید که برای شما کاربردی هستند.
مطالب بالا شامل تمام نکاتی بود که یک خبرنویس باید در ابتدای مسیرش در آموزش خبرنویسی بداند اما صرف دانستن این نکتهها و مفاهیم خبرنویسی کافی نیست. بلکه تمرین به سبک و سیاق این نکتههاست که میتواند از شما یک خبرنویس حرفهای بسازد. در ضمن، خواندن نمونههای دیگری که روزانه در صفحات خبری گوناگون منتشر میشود نیز در رشد توانایی خبرنویسی بیتاثیر نیست.
